นวดกระตุ้นน้ำนม วิธีแก้ปัญหาน้ำนมไหลน้อยสำหรับคุณแม่หลังคลอด

สรุป

• คุณแม่ตั้งครรภ์สามารถเตรียมเต้านมให้ลูกน้อยได้ตั้งแต่ก่อนคลอดด้วยการนวดเต้านม เพื่อกระตุ้นการสร้างน้ำนมช่วยให้น้ำนมไหลสะดวกยิ่งขึ้น
• คุณแม่ที่มีปัญหานมคัด ท่อนมอุดตัน และนมอักเสบ สามารถใช้วิธีนวดเปิดท่อน้ำนมเพื่อกระตุ้นน้ำนมให้ไหลระบายออกมาได้ด้วยตัวเอง หรือใช้วิธีการรักษาด้วยวิธีทางกายภาพบำบัดตามคำแนะนำของบุคลากรทางการแพทย์
• ปัญหาน้ำนมน้อยเกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ เช่น การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน แม่ให้ลูกกินนมไม่ถูกวิธี ปัญหาสุขภาพของแม่ให้นม ยาบางชนิด ลูกน้อยได้รับน้ำ หรืออาหารอื่นๆ และพฤติกรรมของคุณแม่

เลือกอ่านตามหัวข้อ

• ทำไมคุณแม่หลังคลอดถึงมีปัญหาน้ำนมไหลน้อย?
• นวดเปิดท่อน้ำนม เริ่มทำได้ตั้งแต่ตอนไหน
• นวดกระตุ้นน้ำนม ช่วยให้น้ำนมไหลเยอะขึ้นจริงไหม
• นวดเปิดท่อน้ำนม มีข้อดีมากมาย
• นวดเปิดท่อน้ำนม ต้องทำโดยผู้เชี่ยวชาญหรือเปล่า?
• ขั้นตอนการนวดเปิดท่อน้ำนม คุณแม่ทำตามได้เลย
• วิธีนวดเต้าหลังคลอด ที่คุณแม่ควรฝึกไว้ตั้งแต่ก่อนคลอด

ทำไมคุณแม่หลังคลอดถึงมีปัญหาน้ำนมไหลน้อย?

ปัญหาน้ำนมน้อยในคุณแม่ให้นม เป็นปัญหาที่เกิดขึ้นได้บ่อย ๆ ซึ่งเกิดจากหลายสาเหตุ ดังนี้

• การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมน: น้ำนมของคุณแม่ถูกกระตุ้นด้วยฮอร์โมนที่สำคัญ 2 ชนิด คือ ฮอร์โมนโพรแลคติน (Prolactin) ซึ่งช่วยกระตุ้นการผลิตน้ำนม และฮอร์โมนออกซิโทซิน (Oxytocin) ที่ช่วยให้น้ำนมที่บีบไหลออกมา หากคุณแม่มีความผิดปกติของการหลั่งฮอร์โมนทั้ง 2 ชนิดนี้ อาจทำให้น้ำนมไหลออกมาได้น้อย
• แม่ให้ลูกกินนมไม่ถูกวิธี: นมแม่จะถูกกระตุ้นด้วยการดูดนมของลูกน้อย หากคุณแม่ให้ลูกกินนมไม่ถูกวิธี ให้ลูกดูดนมไม่ถูกท่า หรือลูกดูดได้ช้า ดูดนมไม่เกลี้ยงเต้า ทำให้มีน้ำนมค้างอยู่ในเต้าจนส่งผลให้เกิดอาการคัดเต้านม และอาจเป็นสาเหตุที่ทำให้คุณแม่มีน้ำนมไหลน้อยลงได้เช่นกัน
• ปัญหาสุขภาพของแม่ให้นม: คุณแม่ที่มีโรคประจำตัว หรือมีปัญหาสุขภาพ เช่น ความดันโลหิตสูง ภาวะโลหิตจาง โรคมะเร็ง รวมถึงมีภาวะเครียด พักผ่อนน้อย อ่อนเพลีย และเสียเลือดมาก เป็นหนึ่งในสาเหตุที่แม่ให้นมมีภาวะน้ำนมน้อย
• ยาบางชนิด: ยาบางตัวอาจส่งกระทบต่อการผลิตน้ำนม เข่น ยาคุมกำเนิด ยาซูโดอีเฟดรีน (Pseudoephedrine)   เป็นต้น
• ลูกน้อยได้รับน้ำ หรืออาหารอื่น ๆ: ทารกควรได้รับนมแม่เพียงอย่างเดียวตั้งแต่แรกเกิดหรือนานกว่านั้น หากคุณแม่ให้ลูกได้รับน้ำ หรืออาหารประเภทอื่น ๆ อาจทำให้ลูกไม่อยากดูดนมและทานนมแม่ได้น้อยลง ส่งผลให้น้ำนมแม่ลดลงตามไปด้วย
• พฤติกรรมของคุณแม่: แม่ให้นมควรหลีกเลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ และการสูบบุหรี่ เพราะเป็นสาเหตุที่ทำให้ร่างกายผลิตน้ำนมได้น้อยลง และยังส่งผลเสียต่อสุขภาพของคุณแม่และลูกน้อยด้วย

หากคุณแม่พบว่าตัวเองเริ่มมีน้ำนมน้อยลง และกังวลว่าน้ำนมจะไม่พอให้ลูกน้อยได้กิน แม่ให้นมสามารถขอคำแนะนำวิธีการกระตุ้นการเพิ่มน้ำนมที่ถูกต้องและปลอดภัยได้จากแพทย์หรือบุคคลากรทางการแพทย์ เพราะปัญหาน้ำนมน้อยสามารถแก้ได้หากรู้สาเหตุและทำอย่างถูกวิธี

นวดเปิดท่อน้ำนม เริ่มทำได้ตั้งแต่ตอนไหน

คุณแม่ตั้งครรภ์สามารถเตรียมเต้านมให้ลูกน้อยได้ตั้งแต่ก่อนคลอด และสามารถบีบเอาน้ำนมเหลืองได้เมื่อคุณแม่ตั้งครรภ์ได้ 36 สัปดาห์ อย่างไรก็ตามคุณแม่สามารถขอคำแนะนำการนวดเต้านมเพื่อเปิดท่อน้ำนมเตรียมไว้หลังคลอด หรือการบีบน้ำนมเหลืองตั้งแต่ก่อนคลอดได้จากคุณหมอเพื่อขอคำแนะนำที่ถูกต้อง

นวดกระตุ้นน้ำนม ช่วยให้น้ำนมไหลเยอะขึ้นจริงไหม

การนวดกระตุ้นเต้านม เป็นการช่วยกระตุ้นน้ำนมให้กับคุณแม่โดยการกระตุ้นท่อน้ำนมที่อยู่ในต่อมน้ำนม ส่งผลให้ปริมาณน้ำนมของคุณแม่เพิ่มสูงขึ้นผ่านการนวด ก่อนที่คุณแม่จะเริ่มนวดเต้านม ควรล้างมือให้สะอาดก่อน แล้วค่อยหาผ้าชุบน้ำอุ่นมาประคบที่เต้านมประมาณ 1-3 นาที จากนั้นค่อย ๆ นวดตามทีละขั้นตอน

นวดเปิดท่อน้ำนม มีข้อดีมากมาย

การนวดเปิดท่อน้ำนม คุณแม่สามารถทำได้ตั้งแต่ก่อนคลอดและหลังคลอดลูก ซึ่งข้อดีของการนวดเปิดท่อน้ำนม ได้แก่

ช่วยลดอาการคัดเต้า

อาการคัดเต้ามักเกิดขึ้นหลังจากที่คุณแม่คลอดลูกแล้ว อาการนี้มักเกิดขึ้นในช่วงแรกหลังคลอด เพราะนมที่ถูกสร้างขึ้นมาเต็มเต้าไม่สามารถระบายออกได้ทัน ลักษณะของเต้านมคัดตึง คือ เต้านมแข็งทั้งเต้า น้ำนมไหลน้อย

ช่วยเคลียร์เศษไขมันที่สะสมตามท่อน้ำนมออก

คุณแม่หลายคนอาจประสบปัญหาน้ำนมค้างจนไม่สามารถระบายออกมาได้ ทำให้เกิดภาวะท่อน้ำนมอุดตัน มีอาการปวดบวมขึ้นมา ซึ่งการนวดเปิดเต้าช่วยสลายไตหรือก้อนแข็ง ๆ ที่อยู่ตามท่อออกได้

ช่วยเปิดทางให้น้ำนมไหลได้ง่ายขึ้น

ภาวะท่อน้ำนมอุดตันเกิดจากการที่น้ำนมไม่สามารถระบายออกมาได้ การนวดเปิดท่อน้ำนมจึงช่วยให้น้ำนมไหลออกมาจากท่อได้ง่ายขึ้น

ลดโอกาสการเกิดเต้านมอักเสบ หรือเต้านมเป็นฝีได้

เมื่อคุณแม่มีอาการท่อน้ำนมอุดตันอย่าปล่อยทิ้งไว้นาน เพราะถ้าปล่อยไว้อาการจะรุนแรงขึ้นจนพัฒนากลายไปเป็นเต้านมอักเสบ หรืออาจกลายไปเป็นก้อนฝี ซึ่งอาจทำให้คุณแม่รู้สึกเจ็บและปวดมากขึ้น

นวดเปิดท่อน้ำนม ต้องทำโดยผู้เชี่ยวชาญหรือเปล่า?

การนวดเปิดท่อ เป็นอีกหนึ่งวิธีที่ช่วยบรรเทาอาการท่อน้ำนมอุดตันและเต้านมอักเสบได้ ซึ่งลักษณะของเต้านมอักเสบ (mastitis) คือ เมื่อคุณแม่คลำที่เต้านมแล้วจะรู้สึกเป็นก้อน บวม จับแล้วเจ็บมาก บางคนมีอาการไข้และหนาวสั่น ส่วนอาการน้ำนมอุดตัน (blocked duct) คลำแล้วพบก้อนที่เต้านมและกดแล้วรู้สึกเจ็บเช่นเดียวกัน แต่จะต่างกับเต้านมอักเสบตรงมีอาการไข้ ส่วนน้ำนมอุดตันไม่มีไข้ แต่อาจมีจุดขาวที่เรียกว่า white dot ที่หัวนมร่วมด้วย

แม่ที่มีปัญหานมคัด ท่อนมอุดตัน และนมอักเสบ สามารถใช้วิธีนวดเปิดท่อน้ำนมเพื่อกระตุ้นน้ำนมให้ไหลระบายออกมา ด้วยการนวดด้วยตัวเองหรือให้บุคลากรทางการแพทย์ใช้วิธีการรักษาด้วยวิธีทางกายภาพบำบัดที่เหมาะสมกับอาการของคุณแม่ก็ได้ อย่างไรก็ตาม หากคุณแม่ต้องการนวดเต้าด้วยตัวเองสามารถขอคำแนะนำจากคุณหมอเพิ่มเติมได้

สำหรับวิธีการนวดเปิดท่อน้ำนม เพื่อนวดกระตุ้นน้ำนมด้วยวิธีทางกายภาพบำบัด ได้แก่ การประคบอุ่นด้วยแผ่นความร้อน การอัลตราซาวด์เปิดท่อน้ำนม การนวดเปิดท่อน้ำนมอย่างนุ่มนวล และการนวดเปิดท่อน้ำนมด้วยตนเอง

ขั้นตอนการนวดเปิดท่อน้ำนม คุณแม่ทำตามได้เลย

การนวดเปิดท่อน้ำนมคุณแม่หลังคลอด สามารถทำตามได้ง่าย ๆ ดังนี้

สำหรับคุณแม่ที่ไม่สามารถลุกนั่งได้สะดวก

• ให้เริ่มจากล้างมือให้สะอาด
• ใช้ปลายนิ้วกดนวดที่บริเวณเต้านมเป็นรูปก้นหอย
• ค่อย ๆ นวดจากฐานเต้านมไปจนถึงลานนม

สำหรับคุณแม่ที่สามารถลุกนั่งได้สะดวก ไม่มีการให้น้ำเกลือ 

ให้เริ่มจากล้างมือให้สะอาด แล้วนำผ้าไปชุบน้ำอุ่น

• ท่าที่ 1: ใช้ผ้าชุบน้ำอุ่นมาประคบเต้านม โดยใช้มือขวาโอบบริเวณขอบรอยต่อของเต้านมกับสีข้างใต้รักแร้ หากเต้านมใหญ่มากให้ใช้มือขวาโอบเต้านมไว้ จากนั้นให้คุณแม่ใช้มือซ้ายเข้ามาวางต่อบริเวณเหนือนิ้วโป้ง แล้วค่อย ๆ บีบนวดเป็นแนวตรง ทำเป็นจังหวะช้า ๆ 8 ครั้ง
• ท่าที่ 2: นำผ้าที่ชุบน้ำอุ่นมาประคบเต้านม แล้วใช้มือขวาวางบริเวณข้างขอบเต้านม ใช้อุ้งมือช่วงนิ้วก้อยดันเต้านมขึ้นเป็นแนวเฉียง (ตรงข้ามกับหัวไหล่) ทำแบบนี้เป็นจังหวะช้า ๆ 8 ครั้ง
• ท่าที่ 3: นำผ้าชุบน้ำอุ่นมาประคบเต้านม ใช้มือขวารองบริเวณใต้ราวนมด้านซ้าย แล้วใช้มือซ้ายรองใต้มือขวา จากนั้นใช้โคนนิ้วก้อยของมือซ้ายดันขึ้นเป็นแนวตรง ทำแบบนี้เป็นจังหวะ 8 ครั้ง

วิธีนวดเต้าหลังคลอด ที่คุณแม่ควรฝึกไว้ตั้งแต่ก่อนคลอด

คุณแม่หลังคลอดที่ต้องการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ทันที สามารถใช้วิธีนวดเต้าเพื่อกระตุ้นน้ำนมหลังคลอดได้ง่าย ๆ ดังนี้

1. ท่าผีเสื้อขยับปีก (Butterfly stroke): เริ่มจากวางมือที่เต้านมด้านในนิ้วชิดกัน แล้วค่อย ๆ นวดหมุนวนจากเต้าด้านในออกไปด้านนอก
2. ท่าหมุนวนปลายนิ้ว (Fingertip circles): ใช้อุ้งมือข้างหนึ่งรองเต้านมโดยที่ส่วนปลายนิ้วทั้ง 4 ของมืออีกข้างวางเหนือลานนม แล้วนวดหมุนไปรอบ ๆ ทำซ้ำแบบนี้ 5 รอบ
3. ท่าประกายเพชร (Diamond stroke): ใช้ฝ่ามือวางทาบลงบนเต้านมโดยนิ้วโป้งอยู่ด้านบน อีก 4 นิ้วที่เหลืออยู่ด้านล่าง จากนั้นบีบมือทั้ง 2 เข้าหากัน พร้อมกับค่อย ๆ เลื่อนมือลงไปที่ลานนม ทำแบบนี้สลับกันขึ้นลง
4. ท่ากระตุ้นท่อน้ำนม (Acupressure point l): ยกมือข้างซ้ายวางไปด้านหลังบริเวณท้ายทอย แล้วใช้นิ้วชี้มืออีกข้างวางบริเวณเหนือบริเวณลานนมประมาณหนึ่งข้อนิ้ว จากนั้นกดนิ้วชี้ลงพร้อมกับวนที่ปลายนิ้วในตำแหน่งเดียวกัน
5. ท่าเปิดท่อน้ำนม (Acupressure point ll): ยกมือข้างขวาวางไปด้านหลังบริเวณท้ายทอย โดยใช้สามนิ้วของมือข้างขวาวางทาบเหนือลานนม แล้วใช้สามนิ้วของมือซ้ายวางทาบต่อจากนิ้วสุดท้ายของมือขวา จึงจะได้ตำแหน่งการวางของนิ้วชี้ข้างซ้ายสำหรับนวด จากนั้นจึงกดและหมุนวนลงในตำแหน่งที่วัดได้คลายและกดลง ทำซ้ำแบบนี้ 5 ครั้ง
6. ท่าพร้อมบีบน้ำนม (Final steps): ในขั้นตอนสุดท้ายต้องทำให้ครบทั้ง 4 ท่า โดยทุกขั้นตอนต้องไม่สัมผัสถูกกับหัวนมของคุณแม่ เริ่มจาก
   • ใช้อุ้งมือขวาประคองเต้า แล้วใช้นิ้วชี้ข้างซ้ายกดและหมุนวนไปโดยรอบลานนม
   • วางนิ้วมือขวาไว้บนเต้าขวา แล้วกดนิ้วเข้าหากัน พร้อมกับคลึงไปมาอย่างนุ่มนวล
   • ใช้เฉพาะนิ้วชี้วางนาบลงที่ขอบลานนมทั้งสองข้างในแนวตั้ง จากนั้นกดนิ้วทั้งสองเข้าหากันในลักษณะบีบ แล้วคลายสลับกัน
   • วางนิ้วมือขวาเต้าซ้ายแล้วกดนิ้วเข้าหากันในลักษณะบีบแล้วคลายสลับกัน

นมแม่มีความสำคัญต่อลูกน้อย เพราะเป็นโภชนาการเดียวที่ลูกน้อยได้รับตั้งแต่แรกคลอด ในนมแม่มีสารอาหารมากกว่า 200 ชนิด เช่น DHA ธาตุเหล็ก โคลีน รวมถึงแอลฟาแล็ค สฟิงโกไมอีลิน ที่จำเป็นต่อการพัฒนาระบบประสาทและสมองของลูกน้อย ดังนั้น คุณแม่จึงต้องพยายามให้ลูกน้อยได้กินนมแม่ให้ได้นานที่สุดเท่าที่จะให้ได้ หากแม่ให้นมรู้สึกว่าน้ำนมเริ่มมีการอุดตัน อย่าชะล่าใจให้ลองใช้ผ้าอุ่นประคบก่อน ถ้าอาการมีแนวโน้มว่ารุนแรงขึ้นควรเข้ารับการรักษาและขอคำแนะนำจากแพทย์ โดยแพทย์อาจใช้วิธีการนวดกระตุ้นน้ำนม หรือนวดเปิดท่อน้ำนม เพื่อลดอาการคัดเต้าของคุณแม่ รวมถึงวิธีการอื่น ๆ ที่ช่วยให้คุณแม่สามารถให้นมลูกได้อย่างต่อเนื่อง

บทความแนะนำสำหรับคุณแม่ให้นม

• สฟิงโกไมอีลิน และ แอลฟาแล็ค สฟิงโกไมอีลิน คืออะไร สารอาหารสำคัญในนมแม่ ดีต่อสมองของลูกน้อย
• DHA สารอาหารสำคัญ ช่วยพัฒนาสมองของลูกน้อย
• 2’-FL คืออะไร ? รู้จัก 2’-FL โอลิโกแซคคาไรด์ในนมแม่ (HMOs)
• โพรไบโอติก (Probiotics) จุลินทรีย์ที่พบได้ในนมแม่ มีประโยชน์กับลูก
• พรีไบโอติก มีส่วนช่วยพัฒนาสมองในเด็กทารก
• น้ำนมเหลือง ที่มี แอลฟาแล็ค สฟิงโกไมอีลิน สารอาหารสำคัญ ช่วยพัฒนาสมองจากแม่สู่ลูก
• เทคนิคเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ สุดยอดสารอาหารจากแม่สู่ลูก
• เพิ่มน้ำนมคุณแม่ ด้วยการกระตุ้นน้ำนม จากธรรมชาติ ดีกับคุณแม่และลูก
• นมแม่อยู่ได้กี่ชม น้ำนมแม่เก็บได้นานแค่ไหน เก็บรักษาอย่างไรให้ถูกวิธี
• อาการทารกหิวนม สัญญาณจากลูกน้อย ที่คุณแม่สังเกตเองได้
• เด็กแรกเกิดกินนมกี่ออนซ์ ถึงจะดีที่สุด ปริมาณเท่าไหร่ถึงเรียกว่าพอดี
• วิธีจับลูกเรอ ท่าอุ้มเรอช่วยให้ลูกสบายท้อง หลังลูกอิ่มนม
• คัดเต้านมทำยังไงดี คัดเต้ากี่วันหาย พร้อมวิธีบรรเทาอาการนมคัด
• เจ็บหัวนม หัวนมแตก อาการเจ็บหัวนม ต้องรักษาอย่างไร ให้นมลูกต่อได้ไหม
• ทารกไม่ยอมนอน ลูกงอแงไม่ยอมนอนไม่มีสาเหตุ พร้อมวิธีรับมือ
• วิธีชงนมที่ถูกต้อง พร้อมขั้นตอนการเตรียมน้ำชงนม สำหรับแม่มือใหม่
• ท่อน้ำนมอุดตัน ภาวะนมตันของคุณแม่ให้นมหลังคลอด

อ้างอิง:

1. Antenatal Expressing, Sutherland Hospital
2. เทคนิคการนวดเต้านม, โรงพยาบาลวิภาวดี
3. นวดเปิดท่อน้ำนม และอัลตราซาวด์, โรงพยาบาลนนทเวช
4. การนวดเต้านมด้วยตนเองเพื่อกระตุ้นน้ำนมในมารดาหลังคลอด, คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล
5. เทคนิคการนวดเต้านม, โรงพยาบาลวิภาวดี
6. ปัญหาน้ำนมน้อย สาเหตุและวิธีเพิ่มน้ำนมสำหรับคุณแม่มือใหม่, Pobpad
7. 3 เทคนิคดูแลภาวะน้ำนมน้อยในคุณแม่, มหาวิทยาลัยมหิดล

อ้างอิง ณ วันที่ 13 กุมภาพันธ์ 2568